Deze column is bedoeld voor wetenschappers in de landbouw, en dan specifiek op de belangrijke milieu-thema’s. Deze column is niet bedoeld als kritiek op hun functioneren, integendeel, maar juist om ruimte te scheppen zodat zij kunnen functioneren.
Zoals aangekondigd op de website is V-focus deze zomer doende met het toetsen van de wetenschappelijke onderbouwing van het fosfaatbeleid. Over de resultaten binnenkort meer. Vorig jaar deden we hetzelfde voor het ammoniakbeleid. Toen viel me al op dat wetenschappers gemuilkorfd werden door financiers van milieuonderzoek. Als hun metingen onverwachte uitkomsten gaven, wat het geval was, mocht niet naar een verklaring worden gezocht. Dat viel buiten de onderzoeksopdracht. Terwijl dát juist de taak is van de wetenschap. Toentertijd dacht ik nog dat dit alleen opging voor het ammoniakdossier.
Ook bij fosfaat: financier bepaalt
Nu dan het fosfaatdossier, en hier blijkt het helaas niet anders. Ook hier stuit ik op een werkelijkheid die wat anders in elkaar steekt dan de aannames in het fosfaatbeleid. En ook hier blijken wetenschappers gemuilkorfd. Nee, er is geen verklaring voor onverwachte resultaten. De financier heeft geen opdracht gegeven om daar naar op zoek te gaan. Ook al geven de resultaten daar alle aanleiding toe. De onderzoeksuitkomsten worden vervolgens in een mooie cadeauverpakking gepresenteerd aan de landbouw. En bij landbouworganisaties is het niet de gewoonte om het cadeau open te maken en eens kritisch naar de inhoud te kijken.
Systeem veel belangrijker dan doel
Daarom kloppen we nu achteloos wat ammoniakgetallen in rekenmodellen waarvan we geen idee hebben wat er onder de motorkap zit. Er rolt dan vanzelf een getal uit, waarvan niemand weet wat het betekent, laat staan of dit getal bijdraagt aan een doel. Dat is ook niet belangrijk, als het systeem maar klopt.
Bij fosfaat zie ik nu hetzelfde gebeuren. Boerenorganisaties, overheid en wetenschap zijn druk met het optuigen van ‘een systeem’. Over de vraag welk milieudoel zij daarmee willen bereiken, is (nog) niet nagedacht. Als de registraties straks maar kloppen, dáár gaat het om.
Waarschuwing Nationale Ombudsman
Dan verschijnt de Nationale Ombudsman op TV, enkele dagen geleden, over het Persoons Gebonden Budget. Hij maakte zich enige zorgen, ‘het systeem’ was zo op de voorgrond geraakt, dat iedereen de patiënt was vergeten. Hoeveel soortgelijke voorbeelden uit de landbouw wil je hebben Ombudsman, dacht ik. Wij hebben de mest zelfs opgesplitst in afzonderlijke moleculen, en hebben voor elk molecuul (N, NH3, P) een apart systeem.
Hoge lastendruk door systeemdenken
Terug naar de wetenschap. Die zou een hele belangrijke bijdrage kunnen leveren om uit de spiraal van ‘het systeemdenken’ te komen. Uit de spiraal van toenemende lastendruk die de fictieve wereld van systemen nu eenmaal met zich brengt. Wetenschappers zouden ervoor kunnen zorgen dat milieuvraagstukken weer met twee voeten op de grond komen te staan, terug naar de praktijkvraagstukken in het veld, die er werkelijk toe doen. Maar daarvoor is het wél essentieel dat zij de ruimte krijgen om buiten de gebaande paden van ‘het systeem’ te treden, en weer gewoon hun vak als nieuwsgierige wetenschapper kunnen uitoefenen.
